سیماى سوره حمد
سوره ى حمد که نام دیگرش «فاتحة الکتاب» است، هفت آیه دارد(1) وتنها سورهاى است که بر هر مسلمانى واجب است روزانه ده بار آن را در نمازهاى شبانه روزى بخواند و در صورت ترک عمدى نماز او باطل است. «لاصلاة الاّ بفاتحة الکتاب»(2)
بنا به روایت جابربن عبداللّه انصارى از رسول اکرم صلى الله علیه وآله: این سوره بهترین سورههاى قرآن است. و به نقل ابن عباس؛ سورهى حمد اساس قرآن است. در حدیث نیز آمده است: اگر هفتاد مرتبه این سوره را بر مرده خواندید و زنده شد، تعجّب نکنید.(3)
از نامگذارى این سوره به «فاتحة الکتاب» توسط پیامبر اکرمصلى الله علیه وآله،(4) معلوم مىشود که تمام آیات قرآن در زمان رسول خداصلى الله علیه وآله جمع آورى شده و به صورت کتاب در آمده است و به امر ایشان این سوره در آغاز و شروع کتاب (قرآن) قرار گرفته است
همچنین در حدیث ثقلین مىخوانیم که پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: «انّى تارک فیکم الثقلَین کتاب اللَّه و عترتى»(5) من دو چیز گرانبها در میان شما مىگذارم، کتاب خدا و خاندانم. از این حدیث نیز معلوم مىشود که آیات الهى در زمان پیامبرصلى الله علیه وآله به صورت «کتاب اللّه» جمع آورى شده و به همین نام در میان مسلمانان معروف و مشهور بوده است.
آیات سورهى مبارکه فاتحه، اشاراتى در بارهى خداوند و صفات او، مسأله معاد، شناخت و درخواست رهروى در راه حقّ و قبول حاکمیت و ربوبیّت خداوند دارد. همچنین به ادامهى راه اولیاى خدا، ابراز علاقه واز گمراهان و غضبشدگان اعلام بیزارى و انزجار شده است.
سورهى حمد - همانند خود قرآن - مایهى شفاست، هم شفاى دردهاى جسمانى و هم شفاى بیمارىهاى روحى.(6)
درسهاى تربیتى سورهى حمد
قبل از تفسسیر سوره حمد سیمایى از درسهاى این سوره را ترسیم نموده و در صفحات بعد به شرح آن مىپردازیم؛
1-
انسان
در تلاوت سورهى حمد با «بسماللَّه» از غیر خدا قطع امید مىکند
2- با
«ربّ العالمین» و «مالک یوم الدین» احساس مىکند که مربوب و مملوک است و خودخواهى
و غرور را کنار مىگذارد.
3-
با
کلمه «عالمین» میان خود و تمام هستى ارتباط برقرار مىکند.
4-
با
«الرّحمن الرّحیم» خود را در سایه لطف او مىداند.
5-
با
«مالک یوم الدین» غفلتش از آینده زدوده مىشود.
6- با
گفتن «ایّاک نعبد» ریا و شهرت طلبى را زایل مىکند.
7-
با
«ایّاک نستعین» از ابرقدرتها نمىهراسد.
8-
از
«انعمت» مىفهمد که نعمتها به دست اوست.
9-
با
«اهدنا» رهسپارى در راه حقّ و طریق مستقیم را درخواست مىکند.
10-
در «صراط الّذین انعمت علیهم» همبستگى خود را با
پیروان حقّ اعلام مىکند.
11-
با «غیر المغضوب علیهم» و «لا الضّالّین» بیزارى
و برائت از باطل و اهل باطل را ابراز مىدارد.
1. عدد هفت، عدد آسمانها، ایّام هفته، طواف، سعى بین صفا ومروه و پرتاب سنگ به شیطان نیز مى باشد.
2. مستدرک، ج4، ح4365.
3. بحار، ج 92، ص 257.
4. عیون اخبار الرضا، ج2، ص27.
5. بحار، ج 2، ص 100.
6. علاّمه امینى قدس سره در تفسیر فاتحة الکتاب، روایات زیادى را در این زمینه نقل نموده است.
